سال‌های سال است که در مورد اثرات کافئین بر مغز مطالب زیادی مطالعه کرده‌ام. آنقدر این بحث گسترده و شیرین است که حاضرم یک شبانه روز در مورد آن صحبت کنم. اما تصمیم بر آن است که به طور مختصر و مفید این مبحث را برایتان توضیح دهم.

 کافئین، در قرن 21 به یکی از مهمترین مواد خوراکی تبدیل شده است که به طور طبیعی یا مصنوعی (افزوده شده) در مواد غذایی بسیاری یافت می‌شود. اغلب موارد فکر می‌کنیم فقط قهوه است که دارای کافئین است که کاملا اشتباه می‌کنیم. کافئین در بیش از شصت گیاه از جمله لوبیای قهوه، برگ‌های چای، غلاف کاکائو و دانه کولا وجود دارد. 90٪ از افراد، به نوعی از این ماده استفاده می‌کنند. کافئین به مواد غذایی، نوشیدنی‌ها و همچنین به برخی داروهای خاص برای رفع خواب آلودگی یا تقویت اثرات مسکن‌ها اضافه می‌شود. سازمان غذا و دارو (FDA) این ماده را در رده دارو‌ها و مواد افزودنی غذایی طبقه بندی می‌کند.

کافئین یک داروی محرک است که معمولا برای بهبود عملکردهای ذهنی به کار می‌رود. تاثیر کافئین  بر مغز به صورت مستقیم و غیر مستقیم مشاهده شده است.  این ماده با مسدود کردن پیام‌رسان‌های عصبی گیرنده‌های آدنوزین، باعث افزایش آمادگی مغز برای حرکت و کار می‌شود. کافئین علاوه بر این بر پیام‌رسان‌های عصبی دیگر شامل نورآدرنالین (Noradrenaline)، دوپامین (ِDopamine) و استیل‌کولین (Acetylcholine) نیز تاثیر می‌گذارد. تمام این پیام‌رسان‌های عصبی روی روحیه و وضعیت ذهنی انسان تاثیر می‌گذارند. با یک جست‌وجوی ساده در گوگل متوجه خواهید شد که چقدر این پیام رسان‌های عصبی می‌توانند روی رفتار و عملکردهای ذهنی تأثیر گذار باشند.

 البته این بدین معنا نیست که در مصرف قهوه زیاده روی کنید، چون مصرف بی رویۀ آن می تواند اثرات متفاوت و مضری داشته باشد.

 چرا برخی افراد می گویند پس از مصرف قهوه خواب آلوده می شوند؟ پاسخ سوال کاملا واضح و شفاف است. کافئین باعث افزایش سوخت و ساز می‌شود و بدین ترتیب میزان قند خون کاهش می‌یابد. مصرف شیرینی‌ها و ترکیبات قندی نیز می‌توانند به افزایش هوشیاری و انرژی کمک کنند. به همین دلیل است که نوشیدنی‌های انرژی‌زا علاوه بر کافئین، دارای قند بسیاری هم هستند. یکی از دلایلی که کنار قهوه شکلات یا کوکی سرو می‌شود هم همین است تا قند خون به یکباره کاهش پیدا نکند.

کافئین مانند آدنوزین adenosine (ماده شیمیایی عصبی) عمل می‌کند. آدنوزین به صورت طبیعی در طول روز توسط یاخته‌های عصبی تولید می‌شود و سیستم عصبی سطح آدنوزین را کنترل می‌کند. هرگاه سطح آن پائین بیاید شما برای خوابیدن آماده‌اید. اما کافیین باعث می‌شود که گیرنده‌های آدنوزین، سطح آن را بالا تشخیص دهند، در نتیجه سطح هوشیاری بالا رود و شما دچار بی‌حالی و خواب آلودگی نشوید.

تأثیر کافئین بر میزان پیامرسان عصبی نورآدرنالین (یا نوراپی نفرین) می‌تواند به افزایش هوشیاری کمک کند. کافئین از راه جریان خون وارد مغز شده و در آنجا با آدنوزین بر سر چسبیدن به گیرنده‌های مغز رقابت می‌کند و چون آدنوزین نتوانسته است به گیرنده‌های مغز متصل شود، احساس خواب‌آلودگی نمی‌کنید؛ در واقع مقدار نوراپی‌نفرین (Norepinephrine) و دوپامین (Dopamine) افزایش می‌یابد.

نوراپی‌نفرین در بدن هم به صورت هورمون، و هم به صورت انتقال دهنده عصبی دارای کارکرد است. در حالت هورمون، به عنوان هورمون استرس باعث افزایش تپش قلب، انقباض رگ‌ها، انبساط راه‌های هوایی، افزایش قند خون و افزایش جریان خون عضلات و مغز شده و در بروز واکنش جنگ و گریز در سامانه عصبی سمپاتیک مؤثر است. کاربرد نوراپی‌نفرین در پزشکی درمان افت فشار خون با افزایش تون عضلات صاف عروق است و در احیای قلبی ریوی نیز بکار می‌رود. نوراپینفرین به صورت یک انتقال دهنده سیناپسی در دستگاه عصبی مرکزی کارکردهای بسیار دارد و به‌طور مثال در هستۀ آمیگدال (بادامه) موجب افزایش تمرکز و هشیاری می‌شود.

در مغز چندین مسیر دوپامینی وجود دارد که مسیرهای دوپامینرژیک نامیده می‌شوند، دوپامین مهم‌ترین نقش را در ایجاد لذت و پاداش دارد، افزایش دوپامین در مناطق خاصی از مغز که به مرکز پاداش معروف‌اند در فرد ایجاد حس سرخوشی (پاداش) می‌کند. مصرف کافئین می تواند به افزایش حس سر خوشی ناشی از دوپامین منجر شود. به همین دلیل است که مصرف کافئین  را به افرادی که دارای احساسات غم و افسردگی هستند، توصیه می کنیم. البته کافئین در بسیاری از دارو های درمان اختلالات روانی وجود دارد و تجویز مقدار مصرف ان بهتر است توسط روانپزشک انجام شود.

کافئین برای شخصی که دارای بیماری ام اس هست نیز می‌تواند مفید واقع شود. در مورد اثرات بیشتر کافئین بر سایر اجزای نورون ها مانند غلاف میلین نیز مقالات و آزمایشات بسیاری وجود دارند که اثر کافئین را مثبت نشان داده اند. مانند مقالۀ زیر :

اثر کافئین بر روند یادگیری و حافظه متعاقب القای دمیلیناسیون با لیزولسیتین در موش صحرایی نر

https://animal.ijbio.ir/article_489.html

سطح بی خطر و سطح خطرناک مصرف کافئین: اکثر افراد بزرگسال می‌توانند با خیال راحت روزانه 400 میلی گرم کافئین مصرف کنند. این مقدار با نوشیدن 4 تا 5 فنجان قهوه متوسط بدست می‌آید. این مقدار معمولا بی خطر است، اما افراد مختلف میزان تحمل متفاوتی نسبت به کافئین دارند. ممکن است برخی افراد حتی به یک شات قهوۀ عربیکا هم حساسیت داشته باشند، و برخی دیگر نیز به کمترین میزان قهوه و کافئین حساسیت و واکنشهای مختلف نشان دهند. حساسیت به کافئین علمی است و وجود دارد. همچنین افرادی که سابقۀ مصرف انواع مواد مخدر را دارند نیز می‌توانند بسیار بسیار کمتر نسبت به کافئین حساسیت نشان دهند.

در نتیجه گیری این مطلب می توانیم اعلام کنیم که مصرف کافئین و قهوه در مقدار مناسب، می تواند به افزایش توانایی های ذهن و سیستم عصبی کمک بسزایی بکند.