امروزه قهوه و سایر نوشیدنی هایی که حاوی کافئین هستند، به عضو جدایی ناپذیر زندگی بسیاری از ما انسانها تبدیل شده اند. کافئین همانقدر که می تواند مفید باشد، سو مصرف آن نیز می تواند عوارض جدی و خطرناکی را به دنبال داشته باشد. ابتدای همین مطلب بیان می کنیم که واکنش هر فرد نسبت به مصرف کافئین با توجه به شرایط و ویژگی های جسمی و روانی اش متفاوت است؛ به همین دلیل خود ما هستیم که باید متوجه شویم که مصرف چه میزان قهوه و سایر نوشیدنی های حاوی کافئین در روز برایمان مضر نیست.

برخی افراد حتی به کمترین میزان کافئین حساسیت نشان می دهند و در اصطلاح، به کافئین حساسیت دارند، همانطور که هر کسی ممکن است نسبت به برخی مواد غذایی واکنش های متفاوتی نشان دهد و حساسیت داشته باشد. در صورتی که به کافئین حساسیت دارید، به توصیه های پزشکتان در این زمینه عمل کنید؛ این مطلب با هدف آگاه سازی نوشته شده است و به هیچ عنوان جایگزین توصیه های پزشکی نمی باشد.

اگر این علائم را پس از مصرف کافئین حس کردید بهتر است در میزان مصرف آن و ساعات مصرف آن دقت کنید :

نوسانات خلق و خو

تحریک پذیری و گیجی

بی خوابی

عدم توانی در تمرکز کردن و استرس

ناراحتی های گوارشی (اسهال) یا یبوست ( به خاطر از دست دادن آب بدن)

ضربان سریع قلب و فشار خون بالا

سوزش سر دل یا معدۀ اسیدی

سردرد

تهوع

مشکل در تنفس (عدم تنفس منظم)

خستگی مفرط

کاهش اشتها

وحشت و احساس عصبانیت

پرش پلک

لرزش عضلانی و گرفتگی عضلات ( به خاطر کمبود آب و املاح بدن)

واکنش های غیر قابل کنترل

عوارض بلند مدت مانند ضعف استخوان ها، افسردگی و از دست دادن مواد معدنی و املاح بدن ( عوارض بلند مدت مصرف کافئین برای آن دسته افرادی که مدت زیادیست این ماده را به وفور مصرف می کنند، قابل مشاهده است. )

نکته : در صورتی که هر کدام از علائمی که ذکر شد را به صورت شدید تجربه کردید، نزد پزشک مراجعه کنید.

برای ترک مصرف کافئین بهتر است آن را به صورت تدریجی در هر روز کمتر مصرف کنید و یا ساعات و روزهای مصرف آن را مدام تغییر دهید. اعتیاد به کافئین به هیچ عنوان یک اعتیاد جسمی در نظر گرفته نمی شود، بلکه بیشتر ممکن است فرد از نظر ذهنی خود را وابسته به آن بداند. به همین دلیل ترک مصرف آن کار سختی نمی باشد، به شرطی که اراده داشته باشید. یک ارادۀ قوی برای ترک مصرف کافئین آن جایی مشخص می شود که شغلتان مربوط به قهوه ( به ویژه حرفۀ باریستایی) باشد.

نکته : نوزادان هم می توانند نسبت به کافئین واکنش نشان دهند؛ از آنجایی که ممکن است در شیر مادر کافئین وجود داشته باشد، بهتر است مادرانی که به فرزند خود شیر می دهند از مصرف زیاد کافئین پرهیز کنند تا در صورت احتیاط با حساسیت یا علائم سوء مصرف کافئین در نوزاد خود مواجه نشوند. چنانچه با حالت تهوع، بی قراری و انقباض و انبساط عضلات در کودک خود مواجه شدید، او را نزد پزشک ببرید. (گرچه ممکن است تنها یک تا سه درصد از کافئین مصرف شده توسط مادر، درون شیری که به کودک می دهد، مشاهده شود، اما همین مقدار برای نوزادی که نمی تواند این ماده را هضم کند، می تواند خطرناک باشد.)

چنانچه برای اولین بار می خواهید به یک کودک یا نوجوان لذت نوشیدن قهوه را هدیه دهید، از ترکیب اندکی قهوه که با آب یا شیر رقیق شده است شروع کنید و به هیچ عنوان به یک کودک یا نوجوان برای اولین بار یک نوشیدنی غلیظ مانند اسپرسو ندهید؛ چرا که ممکن با حساسیت و عوارض خطرناکی رو به رو شوید.

به طور معمول بنا بر تحقیقات متعددی که صورت گرفته است، حداکثر میزان مجاز مصرف کافئین در روز برای افراد بالای 18 سال ( افراد بالغ ) 400 میلی گرم پیشنهاد شده است که به طور تقریبی معادل 4 فنجان قهوه در روز می شود، اما باید توجه داشته باشیم که تنها قهوه نیست که حاوی کافئین است و دیگر نوشیدنی ها، مواد غذایی و حتی دارو ها نیز می توانند دارای این ماده باشند. مصرف نوشیدنی ها و مواد غذایی حاوی کافئین در کودکان و نوجوانان بهتر است کنترل شده باشند، به ویژه اگر کودک یا نوجوان دارای سابقۀ بیش فعالی، بیماری خاص، نوسانات خلق و خو، افسردگی و شرایط خاص باشد.

قهوه تنها ماده ایست که به طور طبیعی دارای بیشترین میزان کافئین است، اما برخی نوشیدنی ها (مانند نوشیدنی های انرژی زا) و مکمل های ورزشی می توانند به طور مصنوعی حاوی مقدار کافئین زیادی باشند که نباید همزمان با قهوه مصرف شوند.

در صنعت قهوه، عموماً قهوه های تجاری با هدف بهره مندی از فواید کافئین به فروش می رسند؛ به ویژه دانه های روبوستا که کافئین بسیار بیشتری نسبت به دانه های عربیکا دارند، اما عطر و طعم های مطلوبی ندارند. چنانچه عطر و طعم های قهوه برایتان مهم است و تمایلی به مصرف کافئین زیادی ندارید، دانه های عربیکا بهترین انتخاب برای شما هستند. همچنین امروزه انواع دانه های قهوه بدون کافئین نیز با روش های مختلفی کافئین زدایی و به بازار عرضه می شوند تا توسط افرادی که به کافئین حساسیت دارند یا تمایلی به مصرف کافئین ندارند، مصرف شوند.

مواد غذایی که می توانند حاوی مقدار کافئین زیادی باشند :

انواع نوشیدنی های قهوه و نوشیدنی های بر پایۀ قهوه (مانند اسپرسو، قهوه های دمی، کاپوچینو، لاته و …)

انواع چای سبز، سیاه و سفید ( هر چه زمان دم کشیدن چای بیشتر شود، میزان کافئین آن نیز بیشتر می شود. )

شکلات و کاکائو

نوشیدنی های انرژی زا و بیشتر ژل ها

قرص ها و داروهای لاغری و از بین برندۀ چربی

برخی مکملهای ورزشی

برخی قرص ها و داروهای مسکن

نوشیدنی های گازدار حاوی کولا

برخی آدامس ها و تنقلات ( که عموماٌ روی بسته بندی آنها وجود کافئین در ترکیباتشان ذکر شده است)

میزان ماندگاری کافئین در بدن انسان پس از مصرف آن در افراد مختلف، متفاوت است؛ ولی عموماً ماندگاری آن بین 5 تا 9 ساعت به طول می انجامد. به همین دلیل است که پزشکان بر این باورند بهتر است از مصرف کافئین در ساعات پایانی روز بپرهیزیم تا خوابی منظم و عمیق داشته باشیم. کمبود خواب و عدم برخورداری از یک خواب با کیفیت و عمیق می تواند در سلامت جسم و روان تأثیر فراوانی داشته باشد.

نکته : مصرف کافئین همراه با دورۀ مصرف برخی دارو ها ممکن است تداخل و عوارض جدی به همراه داشته باشد. برای مثال مصرف همزمان کافئین با افدرین و تئوفیلین می تواند عوارضی مانند تپش قلب و حالت تهوع را افزایش دهد و یا حتی خطر افزایش فشار خون و حملۀ قلبی را به دنبال داشته باشد. چنانچه در طول درمان بیماری خاصی به سر می برید یا داروی به خصوصی مصرف می کنید، در مورد تداخل کافئین با پزشکتان مشورت کنید.

در ایام امتحانات برخی دانش آموزان و دانشجویان مقدار قهوه و کافئین زیادی مصرف می کنند که می تواند به دلیل افزایش استرس و اضطراب و تنش های عصبی، فراموشی موقت را به دنبال داشته باشد. در ایام امتحانات با یک برنامه ریزی منظم از زمان خود به خوبی استفاده کنید و به هیچ عنوان کافئین را جایگزین خواب شبانه نکنید، چرا که ممکن است نتایج کاملا متفاوت و برعکسی حاصلتان شود.

افرادی که قهوه و چای بسیاری می نوشند، باید نسبت به افراد دیگر مقدار مایعات و آب بیشتری بنوشند، چرا که قهوه ادرار آور است و آب و املاح مورد نیاز بدن را همراه با ادرار دفع می کند. همچنین کافئین می تواند سوخت و ساز و تعریق بدن را افزایش دهد. در بسیاری از نوشیدنی های انرژی زا و داروهای لاغری ( که عمدتاً در باشگاه های بدنسازی استفاده می شوند) کافئین وجود دارد. به همین دلیل نباید با دیگر نوشیدنی ها و خوراکی های حاوی کافئین مصرف شوند. همچنین به هیچ عنوان به حرف دیگران در مورد مصرف کافئین اعتماد نکنید، باز هم می گوییم :« میزان واکنش هر فرد نسبت به هر مقدار کافئین در هر ساعتی از شبانه روز در شرایط مختلف، متفاوت است.» پس به هیچ عنوان در مورد مصرف کافئین خودتان را با دیگران مقایسه نکنید.